Begin 2020 werd ook Nederland geconfronteerd met de komst van het nieuwe coronavirus. In een historische persconferentie op 12 maart kondigden de premier en de minister voor medische zorg de eerste landelijke coronamaatregelen aan. Evenementen werden afgelast. Wat online kon, ging online. Wie klachten had, moest thuisblijven. Kort erna volgde de eerste lockdown. Onder meer scholen, horeca en sportclubs gingen dicht. We zijn nu twee jaar en meerdere lockdowns verder. Wat zijn de lessen voor politiek en overheid?
De pandemie deed de wereld op zijn grondvesten schudden, eiste 5,5 miljoen mensenlevens en blijft wereldwijd woeden. Nu Europese landen de beperkingen opheffen, willen velen een punt zetten achter Covid-19. Adam Tooze wil met Shutdown: How Covid Shook the World's Economy juist analyseren wat er gebeurde. Wat zegt de pandemie over de wereldwijde verhoudingen? Tweede Kamerlid Senna Maatoug ging met de economisch historicus uit de Verenigde Staten in gesprek over zijn boek. Hoe moet de politiek reageren op pandemieën en de klimaatcrisis?
Het gele boekje is terug. Bij het halen van de eerste vaccinatie was ik het documentje, dat onderin een laadje lag, bijna vergeten. Omdat ik Janssen kreeg, moest ik voor de stempel een extra tripje maken naar de vaccinatie-hal. Het voelde goed. Mijn gele boekje herinnerde me aan mijn reizen. De eerste stempel is van 1992 – gele koorts. Ben je net als ik – wit, hoog opgeleid, rond de vijftig- dan weet je hoe belangrijk keuzevrijheid is. In ons land woedt een heftig debat over vaccineren en keuzevrijheid, maar daarover gaat deze column niet.
Feiten zijn onmisbaar voor een democratisch politiek debat. Sociale media verlagen de drempel voor burgers om zich in dit debat te mengen, maar zijn ook kampioen in het verspreiden van desinformatie – en bedreigen daarmee de positie van feiten. Overheden moeten de grote platforms dan ook nadrukkelijker aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor een open, eerlijk en op feiten gebaseerd politiek debat. Daarbij hoort ook een herwaardering van een traditionele steunpilaar van de democratie: de vrije pers.
Covid-19 laat zien dat de klimaatcrisis vooral een gezondheidscrisis is. Dat zegt Joyeeta Gupta, hoogleraar milieu en ontwikkeling van het Zuiden. Om deze crisis te bestrijden hebben we onder andere een mondiale grondwet nodig die mensenrechten en milieu prioriteit geeft, en die juridisch boven andere internationale afspraken en verdragen staat. De bal ligt bij de overheid: “Zij moet de regels maken waarbinnen het bedrijfsleven moet opereren.”
Het met nieuw aangemaakt geld financieren van overheidsuitgaven heeft menig land geholpen in tijden van crisis en oorlog. Omdat iedere hyperinflatie in de geschiedenis begon met deze monetaire financiering, heeft het instrument een slechte reputatie gekregen. Daarom is het in de EU verboden, wat de Europese Centrale Bank verhindert om staten op deze manier te helpen de coronacrisis te boven te komen. Toch zijn de gevaren beperkt en biedt het kansen voor het verduurzamen van de samenleving. Onder strikte voorwaarden is dit paardenmiddel dan ook verdedigbaar.
EU-lidstaten die de rechtsstaat schenden, zoals Hongarije, moeten gekort kunnen worden op hun subsidies. Dat zegt Gergely Karácsony, de groene burgemeester van Boedapest, in een gesprek met de Helling. Om te voorkomen dat burgers in de betreffende landen daar de dupe van worden, moet de EU veel meer samenwerken met steden - ook financieel. Op die manier straft de EU alleen de nationale regering. "De Hongaarse regering heeft geen respect voor EU-normen, maar wel heel veel respect voor EU-geld."
Verkiezingsprogramma’s van links tot rechts laten een opvallende ruk naar links zien. Beleven we werkelijk het einde van het neoliberalisme, ook nog eens onder het leiderschap van een historisch dominante VVD? Heeft een virus het neoliberalisme ten val gebracht?
Het beroep op feiten is in de praktijk vaak een slinkse manier om anderen te intimideren en het zwijgen op te leggen. Voor het herstel van onderling vertrouwen in politiek en samenleving hebben we dan ook niet meer feiten nodig, maar juist meer bereidheid om te erkennen dat de ander ook (voor een deel) gelijk kan hebben. Democratie is immers niet het organiseren van waarheid, maar van twijfel.
De coronacrisis maakt extra duidelijk dat kapitalisme slechts een manier is waarop de markt is ingevuld. Het kan ook heel anders. Pleidooi voor een post-corona-economie waarin de markt weer ingebed is in de gemeenschap en beter gereguleerd kan worden door de staat.