Shell kwam onlangs met haar kwartaalcijfers. De resultaten maakten beleggers blij en bestuursvoorzitter Peter Voser is 'onverminderd positief voor de lange termijn'. Volgens hem kan Shell aan de groeiende vraag naar olie voldoen met 'schone en betaalbare energie'. Shell wil ook een positieve bijdrage leveren aan de gemeenschappen waar ze werken, en milieueffecten beperken. Klinkt verantwoordelijk – maakt Shell ngo's als Oxfam en Greenpeace overbodig?

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een wereldwijde trend. Steeds meer bedrijven zijn bezorgd over de manier waarop de mens met de aarde omgaat. Ze besparen energie en water, verminderen hun CO2-uitstoot en geven gul aan (eigen) goede doelen. Bedrijven als Unilever en Nestlé doen geweldige dingen op duurzaamheidsgebied. Volgens onderzoek van bijvoorbeeld het VN-klimaatsecretariaat en het VN-milieuprogramma is de private sector essentieel voor een transitie naar een duurzame wereldeconomie.

Joris Luyendijk

Is Shell een van die duurzame bedrijven? Als grootste bedrijf ter wereld is Shell actief in bijna honderd landen, waaronder landen die het niet zo nauw nemen met bijvoorbeeld mensenrechten, democratie of milieu. In het programma Tegenlicht sprak Joris Luyendijk al eens zijn verbazing uit over het ontbreken van een Nederlandse journalist die zich volledig op Shell stort.

Iemand die bijvoorbeeld nauwkeurig volgt hoe Shell in de VS onderhandeld over olieboringen in het Noordpoolgebied, die boude beweringen over duurzaamheid naloopt, en dieper ingaat op de wikileaks over de infiltratie van Shell in de Nigeriaanse overheid. Luyendijks Shell-journalist ben ik niet. Kritische noten plaatsen kan ik wel.

Vorige week verloor Shell een rechtszaak. Shell Nigeria moet een schadevergoeding betalen aan één Nigeriaanse boer vanwege olielekkages. Het lijkt een Pyrrusoverwinning, want er wonen tientallen miljoenen (arme) mensen in dit gebied waar 's werelds grootste olieramp voortduurt. Maar wie de film Crude kent, weet welke trucs oliebedrijven in de rechtszaak gebruiken om onder hun verantwoordelijkheid uit te komen.

Vervuiling zou door de voorganger of opvolger ontstaan zijn (hoe bepaal je zoiets in een land als Nigeria?), toegenomen kanker is onzin (of heeft een andere oorzaak), vervuiling komt door sabotage ('s lands verantwoordelijkheid), enzovoort. Vertraging werkt ook: topadvocaten van een miljardenbedrijf hebben nou eenmaal een langere adem dan de keuterboer die nooit heeft leren lezen. Na deze rechterlijke uitspraak kan Shell zich niet langer schijnheilig verstoppen.

Gas niet duurzamer dan kolen

Shell probeert zich duurzaam voor te doen via investeringen in gaswinning. Volgens voorstanders zou gas 50 procent minder CO2 uitstoten dan kolen. De Amerikaanse wetenschapper Tom Wigley keek echter ook naar bijeffecten en concludeerde dat de aarde niet minder snel opwarmt wanneer kool plaatsmaakt voor gas. Innovatief is het ook niet: Nederland schakelde in de jaren zestig al over naar gas. En het winnen van gas door fracking, zoals Shell wil, is zeer omstreden. Chemicaliën de diepe ondergrond inspuiten zodat gas vrijkomt - onschadelijk volgens Shell, maar al jaren verboden in Frankrijk. De mogelijke schade is nog niet te overzien.

Soortgelijke discussies over hoge risico's zijn er ook over Shells plannen voor olieboringen in het Noordpoolgebied. Experts waarschuwen voortdurend voor de hoge risico's en de barre omstandigheden van het afgelegen Noordpoolgebied. Niemand weet hoe je olielekkages bij zee-ijs opruimt. Shell gaat onverminderd door, en werd afgestraft met de Public Eye Award tijdens het World Economic Forum in Davos. Er was echter geen Shell-journalist om dat in het nieuws te brengen.

Broken Promises

Henry Ford, Karl Benz en André Citroën waren geen koetsenbouwers of paardenfokkers, en olieproducenten zullen de duurzame revolutie niet leiden. Shell doet wel alsof: het sponsort duurzame zaken zoals de eco-marathon. Die trekt onafhankelijke pers van over de wereld aan, die vervolgens 'Shell' en 'duurzaam' in hetzelfde nieuwsbericht tot ons brengen. Voor Shell bestaat er geen betere reclame.

Een beter voorbeeld is BP, dat in 2000 een grote duurzaamheidscampagne lanceerde. Het schildje dat decennia had gediend als bedrijfslogo werd vervangen door een blauw-groene zonnebloem en BP kocht een zonnepanelenproducent voor 45 miljoen dollar. British Petroleum werd omgedoopt tot Beyond Petroleum. Bedrog, bleek later.

Na een reeks van kleinere incidenten vormde de ramp met de Deepwater Horizon de grootste olieramp in de geschiedenis van de Verenigde Staten. BP had te weinig gedaan om het te voorkomen, en handelde de ramp slecht af. Berichten uit de Golf van Mexico over garnalen vol kankergezwellen, dood aanspoelende dolfijnen, werkeloze vissers – is dat 'Beyond Petroleum'? Woordpuzzelaars op internet denken eerder aan Beyond Disastrous en Broken Promises.

Het moge duidelijk zijn: ngo's blijven hard nodig. Ervaringen laten zien dat bedrijven steeds meer bijdragen aan verduurzaming. Shell mag dan de grootste zijn – maar ondanks alle mooie praatjes hoeft er van de oliegigant niet veel verwacht te worden. Heeft u overigens nog aandelen in Shell?