Haar gedachten waren dermate in beslag genomen door de rebellen die vroeger in deze voormalige gevangenis opgesloten zaten, dat ze de pointe van het werk van de daar getoonde toekomstgerichte kunstenaars volkomen heeft gemist. Wat is een betere plek om de hedendaagse controle over mensen –  brave consumenten, slaaf van met onze nieuwste gadgets – via data en hightech systemen voelbaar en zichtbaar te maken?

Ter Borg zoekt er naar alternatieve strategieën, en zegt diagnoses te vinden die ze al kent. Blijkbaar toch niet, want het lukt haar niet te begrijpen dat de diagnose die Claire Pentecost stelt in haar installatie For the body without organs alles te maken heeft met de manier waarop de huidige systemen van onze wereld ons de adem benemen. Van een schrijver voor een kwaliteitskrant zou je toch mogen verwachten dat ze een zekere basiskennis heeft.  Tomas Piketty, Naomi Klein en Saskia Sassen schreven de afgelopen jaren boek na boek over het verband tussen niets ontziende neoliberale netwerken – een combinatie van hightech systemen, macht en hebzucht – en ecocide, de ernstige bedreiging van onze planeet.

Elke poging om de regie terug te krijgen begint met een diagnose. En inderdaad, die zijn er volop bij HACKING HABITAT, soms beangstigend meedogenloos, maar ook vaak met een speelse twist, die de opening schept naar een nieuwe strategie en even een andere blik op onze huidige wereld schept. Hacken, noemen ze dat op deze kunstmanifestatie: op een slimme manier de zwakke schakels in een hightech systeem  vinden en deze ombuigen zodat het systeem in jouw voordeel gaat werken. Geen gemakkelijk toegankelijke dromerige plaatjes, maar een statement dat de kunstwereld ruim overstijgt door de verbinding van activisme, kunst en wetenschap. Curator Ine Gevers heeft een nieuw woord gevonden voor iets waar ze al sinds de tentoonstellingen ‘Ik en de Ander’ en ‘Niet Normaal’ mee bezig is: want hacken is een mentaliteit in het dagelijks leven. De oplettende bezoeker herkent het als een gevoel van overwinning dat je het systeem te slim af bent geweest. Want macht krijg je niet, die moet je grijpen. Dé grootste, succesvolste life-hack die we allemaal kennen is democratie. Door gewone mensen in solidariteit en samenwerking verwezenlijkt. HACKING HABITAT zoekt niets minder dan dat.

Ik bleef lang staan bij de Nemesis Machine van Stanza, de brug over de Middellandse Zee van het Zentrum für Politische Schönheit en de Citizens Band van Angelica Mesiti. En dan waren er nog de kantoorwereld van Harun Farocki, de benauwende geluidstrillingen van Lawrence Abu Handam en ja, natuurlijk ook William Kentridge. Iedereen kan genieten van zijn werk, maar wie niet ziet welke relatie het heeft tot de thematiek van HACKING HABITAT – het ultieme verzet van de door de tijd gecontroleerde mens – laadt de verdenking op zich dat ze zich op geen enkel moment serieus heeft ingelaten met deze rijke tentoonstelling. Daarmee doet ze de vele (86!) kunstenaars tekort, waarvan er maar liefst 30 nieuw werk voor HACKING HABITAT maakte. (Ik heb ze geteld.)

De auteurs van het binnenkort te verschijnen lentenummer van de Helling, tijdschrift van het wetenschappelijk bureau GroenLinks, zullen geen moeite hebben met de diagnoses van HACKING HABITAT. Verzameld onder het thema ‘veerkracht’ stellen ze een andere benadering van de werkelijkheid voor, die beter aansluit bij de noodzakelijke transitie naar een menselijke en duurzame wereld. Ze lichten vanuit dat perspectief de bestaande sociale  en economische systemen door.  Ze proberen net als de kunstenaars van de tentoonstelling te ontsnappen aan de systemen die nu de controle hebben, en de regie weer zelf in handen te nemen. Hacken, zou je het ook kunnen noemen. Of anders kun je hen vergelijken met luid piepende kanaries, die in het monomane neoliberale rendementsdenken naar verse en rijkere lucht snakken. Voor het kanariepietje van HACKING HABITAT wordt overigens goed gezorgd. Hij heet Willem.