De arbeidsmarkt verdeelt inkomen en inkomenszekerheid. De arbeidsmarkt sluit daarmee ook veel mensen uit en die hebben dan geen inkomen of inkomenszekerheid uit werk. Voor hen is er in de meeste beschaafde landen een vorm van sociale zekerheid: inkomenszekerheid door middel van een uitkering.

Vanwege de verdelende effecten die de arbeidsmarkt heeft en de (inkomens)ongelijkheid die het daarmee veroorzaakt, mag de arbeidsmarkt zich altijd verheugen in de warme aandacht van partijen in het linker deel van het politieke spectrum. Een goed functionerende arbeidsmarkt is een bron van inkomenszekerheid (uit werk) voor zoveel mogelijk mensen.

Bovendien is de verdeling van inkomen en inkomenszekerheid van belang. Dat is zo belangrijk dat het zelfs met met zoveel woorden in de Nederlandse Grondwet staat (art19, lid1 "Bevordering van voldoende werkgelegenheid is voorwerp van zorg der overheid." Art20, lid1 "De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.")

Mensen zijn gedurende lange tijd actief op de arbeidsmarkt en gedurende die arbeidslevensloop varieert hun inkomen en inkomenszekerheid. Voor de meeste mensen geldt nog steeds dat een lager inkomen en minder inkomenszekerheid zich concentreert aan het begin van de levensloop, Aan het einde van de levensloop ontstaat de overgang naar de sociale zekerheid van de oudedagsvoorziening, die ook vaak vooraf wordt gegaan door een aanloopperiode met een lager arbeidsinkomen. Voor oudere zzp'ers en flexwerknemers gaat dit ook vaak gepaard met minder inkomenszekerheid.

Karikatuur

Binnen GroenLinks ging de discussie over de arbeidsmarkt lang over 'insiders' en 'outsiders'. Zoals dat gaat met politieke discussies werd niet heel precies benoemd wat daaronder werd verstaan. De beelden waren wel sterk, de 'insider' was iemand met een vaste baan die met geen stok in beweging te krijgen was en de 'outsider' was degene die door 'insiders' belemmerd werd om carrière te maken of zelfs te beginnen op de arbeidsmarkt. Dit is een misplaatste karikatuur van de werkelijkheid omdat alle 'insiders' hun arbeidsmarktloopbaan als 'outsider' gestart zijn.

Als je nadenkt over verstandig beleid met betrekking tot de arbeidsmarkt en sociale zekerheid, dan moet dat beleid niet alleen gericht zijn op zoveel mogelijk banen, maar ook op een evenwichtige verdeling van de inkomens en inkomenszekerheid die mensen aan de arbeidsmarkt kunnen ontlenen. Daarbij is het van belang om te onderkennen dat de arbeidsmarkt zonder bemoeienis van de overheid vooral fungeert als een uitsluitingsmechanisme. Mensen die volgens de gangbare normen niet productief (genoeg) zijn hebben geen werk en geen arbeidsinkomen.

De groepen die dit risico lopen zijn groot en divers. Het gaat om oudere werkenden met weinig of verouderde kwalificaties, het gaat om chronisch zieken en gehandicapten. En het gaat om jongeren zonder startkwalificatie en/of ervaring. De laatste groep heeft nog het voordeel dat door werkgevers als relatief goedkoop worden gezien, maar veel meer dan een flexibel contract levert dat meestal niet op. Ook werkloze ouderen en mensen met een gezondheidsprobleem zijn oververtegenwoordigd in de flexibele schil van de arbeidsmarkt.

Voorstellen die GroenLinks in het recente verleden deed, bieden weinig soelaas voor deze groepen. Het terugbrengen van de duur van de werkloosheidsuitkering betekent slechts een vermindering van de inkomenszekerheid voor mensen met een langere arbeidsmarktloopbaan die grote moeite hebben een nieuwe werkkring te vinden.

Het maakt de kansen op een nieuwe baan niet of nauwelijks groter. Wel heeft het belangrijke verdelende effecten omdat vooral mensen met lagere kwalificatieniveaus een grotere kans op het verliezen van hun baan en op een lange werkloosheidsduur hebben.

Het reduceren van ontslagbescherming gaat ten koste van baanzekerheid, zonder dat daarvoor werkzekerheid in de plaats komt. En het heeft vergelijkbare verdelingseffecten als het bekorten van de WW duur, die erop neer komen dat met name ouderen met een lage of verouderde opleiding een grotere kans lopen hun baan te verliezen terwijl het voor hen niet makkelijker wordt nieuw werk te vinden.

Werkzekerheid

Beleidsvoorstellen zouden veel meer gericht moeten zijn op een inclusieve arbeidsmarkt – een arbeidsmarkt waarin voor iedereen werk is – en een verschuiving van sociale zekerheid naar werkzekerheid. Zonder hier te willen beweren dat je niet volwaardig kunt participeren zonder betaald werk, heeft betaald werk voor de meeste mensen zelf ook de voorkeur.

Dat betekent: 'Work First' in de uitvoering van de sociale zekerheid, maar niet ten koste van inkomenszekerheid. Het gaat niet aan om mensen uit de uitkering of sociale werkvoorziening te duwen naar het gedeelte van de arbeidsmarkt waar het nu al dringen is voor een beetje inkomen met zeer weinig inkomenszekerheid. Work First mag niet leiden tot nog meer 'working poor'.

Tegelijkertijd moet het arbeidsmarktbeleid preventief zijn: het moet werkzekerheid organiseren, met name voor de mensen die nu geen baanzekerheid hebben. Dat betekent een veel grotere inspanning op het terrein van duurzame inzetbaarheid en een leven lang leren voor flexwerkers en voor mensen met een lage of verouderde opleiding.

Wanneer dit preventieve beleid niet tot stand komt, vallen aanpassingen aan sociale zekerheid en ontslagbescherming automatisch negatief uit voor de meest kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt. Daarbij komt nog dat de huidige regelingen rond sociale zekerheid en ontslag het goed functioneren van het grootste deel van de arbeidsmarkt niet in de weg staan. 

Dit arikel verscheen eerder in het GroenLinks Magazine van juli 2013.