1. In de kunst bestaat er naar mijn mening een verschil tussen het verbeelden van het politieke en politiek handelen

Veel professionele politici houden zich volgens mij alleen met het eerste bezig; ze bedrijven niet werkelijk politiek. Ze doen weliswaar alles wat samenhangt met de verandering van de wereld, maar ze veranderen de wereld niet daadwerkelijk. We zijn gewend geraakt aan dat type politieke bureaucraat of politieke beroemdheid die niet meer in politiek gelooft, maar alleen nog in verkozen worden. We zijn er aan gewend geraakt dat de verbeelding niet meer gekoppeld is aan de werkelijkheid.

Politiek gaat over het veranderen van de samenleving. Veel kunstenaars werken wel met beelden uit de media en de politiek, maar zijn niet geïnteresseerd in wat hun werk teweegbrengt. Politieke kunst richt zich op de betekenis van het bestaan van kunst en haar interactie met de wereld. Ze blijft niet hangen op het niveau van associatie of beeldende herinnering, maar intervenieert op het moment dat iedereen denkt dat de bijdrage van kunst is afgesloten. Politieke kunst overschrijdt het terrein van de kunst en treedt binnen in het dagelijks leven van mensen; het is kunst die aan het denken zet.

Kunst moet worden gezien als een gebruiksartikel, een middel om iets anders te bereiken, een wijze om je te beschermen. Ik heb waardering voor kunstenaars die zich heel consistent richten op de zoektocht naar nieuwe associatieve combinaties, maar deze ervaring als zodanig, zonder doel buiten de wereld van de kunst, zegt me weinig.

Net zoals het geval is bij een wetenschappelijke ontdekking, moet kunst worden beoordeeld op de manier waarop ze wordt toegepast. Kunst kan voor politieke doeleinden worden ingezet, maar dat is geen politieke kunst, dat is kunstzinnige propaganda. Politieke kunst heeft twijfels, geen zekerheden; ze heeft bedoelingen, geen programma’s; ze deelt met anderen en legt zichzelf niet aan anderen op; ze wordt al doende gedefinieerd; ze is een ervaring, geen beeld; ze treedt binnen in de wereld van de emoties op complexere wijze dan een gedachte dat doet. Politieke kunst wordt juist dan gemaakt wanneer ze niet trendy is. Politieke kunst is verontrustend, zowel wettelijk, maatschappelijk als menselijk. Ze raakt ons. Politieke kunst is verontrustende kennis.

2 . Politieke kunst moet zich te weer stellen tegen het ongeloof, cynisme, de banalisering en onverschilligheid van diegene wiens belangen in de wereld van de kunst liggen

Ze moet zich verzetten tegen de druk om door te gaan wanneer de politieke noodzaak voor haar bestaan er niet meer is. Politieke kunst moet niet willen voortleven, want haar betekenis is van voorbijgaande aard. Probeert ze dat wel, dan kan politieke kunst omslaan in datgene wat ze kritiseerde.

Dit is de moeilijkste opgave voor politieke kunst, want wanneer de politieke ‘noodzaak’ voor haar bijdrage er niet meer is, bestaat de neiging zichzelf voort te zetten. Dan verandert haar belang in eigenbelang. Politieke kunst moet zichzelf niet belangrijk achten. Ze weet namelijk van te voren niet wat haar invloed zal zijn, behalve dat die tijdelijk zal zijn. Het is een vorm van kunst die er niet voor moet vrezen om te worden vernietigd en te verdwijnen.

3. Als het over politieke kunst gaat denken veel mensen nog steeds aan de tegenstelling tussen de hofkunstenaar en de anti-establishment-kunstenaar

Maar er zijn meer mogelijkheden, zoals maatschappelijk kunstenaar of onafhankelijke kunstenaar. Er zijn vele opties. Wie zich inlaat met politieke kunst moet begrijpen dat dit geen doorgangspositie is waarin je alleen zolang tegen de macht bent totdat die macht je in zijn midden opneemt; of wanneer dat niet gebeurt, je verbitterd en rancuneus wordt.

De politieke kunstenaar is niet uit op acceptatie of instemming. Het is duidelijk dat politieke kunstenaars geen binnenhuisdecorateur willen zijn, maar ze moeten de relatie tot macht steeds opnieuw definiëren. Sommige kunstenaars hebben de behoefte gehad om zich direct met politiek te bemoeien. Ik geloof echter dat onze positie op een bepaalde manier altijd een onbehaaglijke zal moeten zijn. Onze plaats kan immers alleen maar tussen beide in zijn: tussen de kunst en de politiek.

Fragmenten uit: Tania Bruguera, Political Art Statement, 2010. www.taniabruguera.com Uit het Engels vertaald door Martine Velez.